شخصيت فرهنگي جاهان شاه قاراقويونلو

مئهران باهاري

شاهان قاراقويونلو بويژه قارايوسوف و جاهانشاه به اهل علم و دانش و ادب توجهي خاص داشتند. دولت‌ تركي آزربايجاني قاراقويونلو در عهد جهانشاه‌ به‌ لحاظ‌ آن‌ كه‌ حاكميت او از سوي‌ شاهرخ‌، سلطان‌ امپراتوري‌ عظيم‌ تورك تيموري‌ به ‌رسميت‌ شناخته‌ شده بود، از استقرار و آرامش‌ نسبي برخوردار بود. در همين‌ دوره استقرار و آرامش‌ بود كه‌ جهانشاه‌ توانست‌ با داشتن‌ گرايش‌هاي‌ هنردوستانه‌ و علم‌پرورانه‌ خود، شهرتي‌ فرهنگي‌ براي‌ دولت ‌تركي آزربايجاني قاراقويونلو فراهم‌ آورد.

جهان شاه مردي فاضل، داراي تربيت علمي و فرهنگي بسيار بالا، هنردوست، زيباپسند، دوستدار علم، فرهنگ و مدنيت بود. او يكي از فرهيخته ترين و معارف پرورترين حكمرانان عصر خود و تاريخ آزربايجان بوده است. جهانشاه از دوران نوجواني در جنگها و اداره دولت همراه پدرش قارايوسوف اشتراك داشته و تجربه اندوخته است. او علاوه بر تربيت نظامي و دولتداري، از تحصيلات مناسبي نيز برخوردار بود. وي از بسياري از علماي هم عصر خود مانند موين الدين قاضي زاده، غيث الدين جمشيد، صدرالدين دواني، صدرالدين شيرازي، و خواجه زاده تلمذ كرده است. جهانشاه به دانشمندان و فلاسفه احترام بسيار قائل و آنها را در چتر حمايت خود گرفته بود. كتابخانه جهانشاه از كتابخانه هاي نامي قرن نهم بود و كتابهائيكه نويسندگان و هنرمندان براي كتابخانه او بوجود آورده‌اند از شاهكارهاي نفيس هنر ترك و آزربايجاني است. شاعر و عالم مشهور جلال الدين دوراني، قبل از عزيمت به سرزمين آق قويونلوها نزد جاهانشاه اقامت و در مدارس تبريز تدريس كرده و رساله حروف خود را به نام سلطان جهان شاه تاليف نموده است. شيخ شجاع الدين ابن كمال الدين نيز كتابهاي حديقه المعارف و شرح گشن راز خود را به جهان شاه اتحاف نموده است.

جهانشاه علاوه بر آنكه دولتمردي برجسته است يكي از شاعران شناخته شده عصر خود و تاثير گذار در ادبيات شرق نيز مي باشد. او در زماني كه شعر عرب و فارس دوره انحطاط خود را مي گذراندند، به شعرا احترام فوق العاده اي نشان داده و در حمايت از آنها فعالانه در مجالس ادبي شركت مي كرده است. ميرزا جاهانشاه قبل از پادشاهي و هنگامي كه امارت شيراز در فارسستان را بر عهده گرفته بود، به آنجا رفته و آسايش و امنيت شهر را تامين نمود. او در شيراز نيز احترام بسيار به شعرا و فرهنگيان نشان داده و پنجاه هزار تنگه (از واحدهاي پول دولتهاي تورك) طلائي را كه از شاهرخ گرفته بود، ميان شعراي شهر تقسيم كرده است. بعدها فرزند او يوسوف ميرزا كه از طرف جهانشاه به حاكميت شيراز تعيين شده بود، روش پدر را ادامه داده است. او نيز به اكرام شعرا و فرهنگيان مقيد بوده است. جهانشاه در بارگاه و پيرامونش شعراي قابل و خوش ذوق را جمع كرده بود و خود نيز شعر تركي و فارسي مي‌گفت و حقيقي تخلص ميكرد.